Scheer je weg!

Een precieze omlijning van het begrip dictatuur is lastig te geven. Een kenmerk dat in vrijwel alle definities terugkomt is het ondemocratische karakter van dictaturen. Gebruikelijk is dat de scheiding der machten, de scheiding van de wetgevende macht, de uitvoerende macht en de rechterlijke macht, niet of onvoldoende aanwezig is en dat de overheid of de betreffende machthebber (dictator) zelf niet (geheel) onderworpen is aan het recht. Mensenrechten hebben er vaak geen, nauwelijks of hooguit slechts propagandistische betekenis.

In de klassieke oudheid werd onder meer door de Griekse filosoof Aristoteles nagedacht over de diverse staatsvormen. Hij hanteerde daarbij in zijn werk Politika een klassificatie die berustte op twee criteria: het aantal personen dat de hoogste staatsmacht uitoefent en het doel waarmee dat gebeurt: uit eigenbelang of om de gemeenschap te dienen. In zijn voorstelling van zaken was de monarchie een zuivere vorm van alleenheerschappij en de dictatuur een geperverteerde vorm. De Griekse term tyrannos voor alleenheerser leeft thans nog voort in de specifieke betekenis van een wrede heerser (tiran, tirannie) [1] [2]

Regeringen in een dictatuur regeren veelal zonder democratisch mandaat (zonder verkiezingen) en vaak gaat hun regeringswijze ook in tegen de constitutie van het land. Er zijn echter dictaturen die via propaganda en populisme een brede steun onder de bevolking weten te winnen.

De meeste dictaturen zijn gevestigd in landen waar ook voorheen nooit een democratische traditie aanwezig was. Veel hedendaagse dictaturen waren voorheen absolutistische koninkrijken. Het blijkt ook bijzonder moeilijk te zijn om in deze landen een functionerend democratisch bestel 'van bovenaf' op te leggen zoals in Irak en Afghanistan bleek na de verdrijving van de dictaturen van Saddam Hoessein en de Taliban. Er zijn echter ook succesvollere machtswisselingen zoals in Japan en Duitsland, landen die voorheen een dictatuur waren, maar die nu worden beschouwd als volwaardige democratieën.